In de media wordt er sinds de opmars van het coronavirus veel geschreven en gesproken over nieuwe varianten van het virus: Is de nieuwe variant besmettelijker? Worden mensen er ernstiger ziek van? Is de nieuwe variant al dominant in Nederland?
Denk jij als je zulk nieuws leest of hoort ook wel eens: Hoezo varianten? Hoe kunnen die nou zomaar ineens ontstaan?
Eigenlijk zijn nieuwe varianten van een virus niets nieuws onder de zon. Een voorbeeld hiervan is het griepvirus.
Al jaren wordt er elk najaar een nieuwe griepprik gegeven. Dit is omdat griepvirussen heel snel veranderen: elke winter zijn er dus nieuwe ‘griepvirusvarianten’! De griepprik die het vorige jaar hielp tegen het (ernstig) ziek worden van griepvirussen, helpt in een nieuw winterseizoen daarom niet meer voldoende.
Maar hoe ontstaat zo’n variant van een virus dan?
Is een virus heel slim en weet het elke keer zo te veranderen dat het – zoals in het geval van het coronavirus – besmettelijker wordt en zich dus beter kan verspreiden in Nederland en de rest van de wereld?
Nou nee. Virussen zijn heel simpele organismen, die niet het vermogen hebben om slim te zijn of zelfs maar na te denken. Je kunt ze zien als een soort doe-het-NIET-zelfpakketjes, die andere levende wezens als ‘gastheer’ gebruiken om zich voort te planten. Virussen dringen de cellen van bijvoorbeeld de mens binnen en laten deze ‘gastheercellen’ het werk voor hen doen. Op basis van het genetische virusmateriaal produceren deze cellen dan heel veel kopieën van het virus waarmee ze geïnfecteerd zijn.
Dit doen zij door het erfelijk materiaal, dat het virus mee heeft gebracht bij het binnendringen van de cel, ‘over te schrijven’ in heel veel kopieën. Ook maken ze de andere onderdelen van het virus, zoals eiwitten.
Tijdens de aanmaak van deze nieuwe virussen gaat echter wel eens wat ‘fout’*! Met als resultaat dat de nieuw gemaakte virussen niet exact hetzelfde zijn als het virus dat oorspronkelijk de gastheercel infecteerde.
En zo ontstaat dus een nieuwe virusvariant!
Op het plaatje hierboven zie je in een model weergegeven hoe je je varianten van het coronavirus zou kunnen voorstellen.
Links zie je een lila vormpje dat staat voor een coronavirus. In dit model heeft het virus aan de buitenkant eiwitten in de vorm van een krans, met ronde uitsteeksels. Zulke eiwitten worden spike-eiwitten genoemd.
Als er in de gastheercellen een ‘foutje’ wordt gemaakt bij het kopiëren van het genetische virusmateriaal dat codeert voor zo’n spike-eiwit, dan kun je een virusvariant krijgen met een ander eiwit aan de buitenkant.
Een dergelijke variant zou er in dit model uit kunnen zien als het rode vormpje in het plaatje: Behalve ronde uitsteeksels heeft dit virus ook uitsteeksels die een vierkante vorm hebben. Ook de groene en witte vormpjes geven varianten met een andere buitenkant weer.
Zolang virussen zich kunnen vermenigvuldigen door bijvoorbeeld de mens te infecteren, bestaat de kans dat ze veranderen doordat er bij het kopiëren van het virus ’foutjes’ plaatsvinden.
Soms is een variant door deze verandering beter in staat om menselijke cellen binnen te dringen of de variant zet gastheercellen aan om sneller of meer virusdeeltjes te maken.
Zo’n nieuwe variant kan zich dan sneller vermenigvuldigen dan de ‘oude’ variant of het oorspronkelijke virus.
Aangezien de nieuwe variant dan dus een voordeel heeft, neemt deze sneller in aantal toe dan andere varianten. En uiteindelijk kan de nieuwe variant de meest voorkomende variant in bijvoorbeeld Nederland worden. Zo’n meest voorkomende variant wordt de ‘dominante’ variant genoemd.
* Hoe virusvarianten op celniveau precies ontstaan is nog niet zo lang geleden ontdekt. Mocht je het leuk vinden daar wat meer over te lezen, dan kun je dat doen in dit artikel van oktober 2021 op de site van de TU Delft.
rivm.nl/griep-griepprik/griepprik/veelgestelde-vragen-griepprik
Afbeelding van Solarismutabor via Pixabay.